I nokre netter i den seinare tid har eg drøymt mykje rart. Nokre av draumane har vore så artige og/eller levande for meg, at eg har valt å skrive dei ned. Det tok litt tid før eg vart einig med meg sjølv om eg skulle legge dei ut, men til slutt kom eg fram til at eg får gjere det og heller la folk sjå litt rart på meg etterpå.
Desse draumane er gjendikta for å skape betre flyt, for draumar er springande, usamanhengande og hakkete. Følgjeleg er ikkje desse små novellene 100 prosent korrekte når det gjeld korleis draumane utvikla seg.
Del 1 - Historieeksamen
Kvifor sat vi i daglegstova heime? Eg veit ikkje, men det er heller uvesentleg. Vi sat der, det var alt som var viktig. På den grøne voksduken framfor meg låg det haugar med papir: Notat, skriftelege svar frå tidlegare kandidatar, avrivne lappar med skrift og tal på. Var det eit to-tal eg såg i ein sirkel nedst på det triangelforma lappen? Mogeleg, eg kunne uansett ikkje seie det for sikkert, eg var glad det ikkje var min. Så kom ei hand, tok tak i lappen, krølla den saman og heiv den frå seg. Lappen bomma på bordet og fall ned på golvet. ”Er du klar?” spurde han på dialekt. Men, vent litt, spurde han verkeleg om det? Eller er det berre hjernen min som trur det, fordi spørsmålet verkar logisk? Umogeleg å vite. Eg svarte, om han no verkeleg stilte spørsmålet då, at eg var klar.
Mogelegvis var det eksamen eg var opp i, eksamen i eldre historie. I alle fall var det mykje som tydde på det: Leivningane etter alle før meg, folk som hadde mislukkast, atmosfæren av gale svar, nervøsitet og sveitte. Det var ikkje nokon teikn til dei som hadde lukkast, kanskje det ikkje eksisterte nokon slike, så heile rommet bar preg av nederlag. Ganske skremmande, det sette ein betrakteleg dempar på den allereie spente stemninga. Akkurat som om eg verkeleg var opp til munnleg eksamen. Eller kanskje var det skriftleg, her er då så mange lappar. Kor var i alle tilfelle sjokoladen? Og mineralvatnet? Kor var sensor? Ja, ja, det er mindre viktig, det var ikkje der, ferdig med det.
”Når var mellomalderen?” spurte han på dialekten sin, tilbakelent i ein stol det ideelt sett ikkje burde vere mogeleg å lene seg tilbake i. Blikket mitt flakka, eg byrja å tenkje meg om. Det kom veldig an på, det fanst ei mengd svar. Byrja den i 410, då Roma fall? Nei, Roma fall då ikkje, men vart innteken av gotarhøvdingen Alarik den andre, eg måtte ikkje seie feil. 476, med oppløysinga av det Vestromerske Riket? Nei, 400, eit rundt tal, for å halde det enkelt og greitt. Kva skulle eg velje? Så fall blikket på ein lapp like ved, ein lapp med ei enkel setning skriven på engelsk. Kvifor engelsk? Ikkje visste eg, svaret var feil same kva språk det vart sagt på. ”All years attached to year 1600,” stod det på lappen. 1600. Slaget ved Sekigahara-passet, Japan, nederlaget mot Korea i 1598, Yi Sun-Shi, Age of Empires, det var uansett feil. Mellomalderen var då for lengst over på den tida, den vart offisielt avslutta i 1492 då Columbus segla til det han trudde var India og konstruerte eit alter under ein seglduk hengt opp mellom to store palmar, like i kanten mellom stranda og skogen. Omkring sat der soldatar, sjømenn, nokre karib-indianarar til høgre – nei, no hugsar eg eit bilete, ikkje kva som verkeleg hende. Mellomalderen var i alle fall ferdig, eg skulle ta til på når den byrja.
”Det kjem veldig an på,” byrja eg. ”Nokon hevdar i 410…” Historielæraren hadde skifta plass, no sat han på den andre sida av bordet, til venstre for meg. Når hadde han skifta plass? I staden for å høyre vidare på mi utgreiing om mellomalderen, bøygde han seg framover så eg såg han i profil, for no var han plutseleg rett ved sida av meg. Skjegget og håret, grått alt saman, brillene slik eg hadde sett dei mange gongar før. Han ropte: ”Du hadde rett.” Han ropte det til nokon inne på datarommet. Kven? Systera mi, kanskje? Ja, truleg, det måtte vere ho. Kva hadde dei to prata om? At eg garantert kom til å byrje med år 410?
Plutseleg kom norsklæraren min inn stovedøra. Eg kjende han att med det same. Han kom gåande med lange steg, minte litt om John Cleese i ”Ministry of Silly Walks”, men han fullførte aldri, så det vart berre på liksom. Han brukte mange steg, korleis klarte han å bruke så mange på den korte avstanden, når stega var så lange? Godt spørsmål. I handa hadde han gitaren min. Kor hadde han funne den? Dumt spørsmål, på rommet mitt, sjølvsagt. Så sette han seg ned, kalla historielæraren min for Tjugeskjegg – eller kanskje er også det berre ein illusjon, eller i beste fall noko eg finn på for å lage flyt i historia – og stira rett framfor seg. Brillene fekk han til å verke mykje større i ansiktet enn han var. Gitaren heldt han i høgre handa, heldt den om halsen om lag ved niande band, trur eg, godt plassert på låret. Eller kanskje var det tolvte band. Han gjekk kledd i dress, eller var det ei blå skjorte? Vanskeleg å seie. Eg hugsar han i dress, men det er truleg fordi eg nettopp har sett eit bilete av i dress, det var sikkert ikkje slik. Han såg ut som eit spørsmålsteikn, det er eg rimeleg sikker på. Ja, ikkje bokstaveleg altså, han hadde framleis forma som den norsklæraren han er – eller var, han er då pensjonert – men meir figurativt, metaforisk. ”Skru på fjernsynet,” trur eg han sa, eller kanskje var det berre historielæraren – som no merkeleg nok sat på den andre sida av bordet att – som av eigen fantasi bestemte seg for å slå på fjernsynet? Fjernsynet vart i alle fall slått på.
Så vakna eg.
tysdag 1. mai 2007
fredag 23. mars 2007
Hard Way Back
Eg har i lengre tid (om lag tre månader) likna på stereotypar som den sibirske sauebonden, lofotfiskaren og Hans Wilhelm Steinfeldt. Også karakteristikken massemordar har vore lufta, men no er denne tida over. Dette er historia om the hard way back.
Det heile byrja opphavleg i september 2006 då eg fekk innkalling til heimevernet, oppmøte den 24. januar. I tillegg kjem det faktum at eg ser på barbering som noko skikkeleg pes, og følgjeleg noko eg gjer så sporadisk eg kan. Resultatet av denne konstellasjonen, vart at eg bestemte meg for å spare på ansiktshåret som kom gradvis rundt juletider og fram til 24. januar, for kvifor skulle eg stresse med barbering når dei kom til å ordne en saka i militæret? Eg hadde friskt i minne historia om ein klassekamerat frå Firda, som miste geiteskjegget sitt saman med krøllane då han byrja i hæren.
Problemet byrja for alvor hjå HV-legen på Værnes. For, som han så ganske treffande kommenterte, eg ser ikkje akkurat som ei ørn utan briller, og faktisk så dårleg at eg vart erklært tenesteudyktig. Sjølv var eg berre glad til, for eg fekk snarleg heimreise, pengar i lomma og ekstra fri. Men skjegget vart verande, og då eg kom heim klarte eg framleis ikkje å mobilisere tilstrekkjeleg entusiasme til å få det fjerna ved eiga hjelp.
Slik heldt det fram nokre veker, og elendet vart berre striare og striare, og dessutan vaks det usymmetrisk. Kommentarane let ikkje vente på seg, og eg fekk blant anna vite at eg likna på ein rektor frå Sandane, ein mann med eit skjegg det står respekt av, og personleg tykkjer eg ikkje eg når opp i hans divisjon. Betre gjekk det ikkje på ei tilstelling her heime i Hyen. Det fyrste ein kar eg møtte sa til meg, var dei nokså dekkjande orda: Ta og få av deg skjegget gut. Om det var min stae natur eller om det var andre ting inne i biletet, er ikkje godt å vite. Uansett vart det til at skjegget fekk vekse fritt og vilt, og dette fekk konsekvensar på ei anna lokal tilstelling.
Denne siste tilstellinga hadde eit betrakteleg større publikum enn den fyrstnemnde, og eg kom i kontakt med fleire sambygdingar. Blant dei var to trettenåringar som kom med ganske mange kreative forslag til korleis eg kunne fjerne skjegget. Hekksaks og ljå vart begge rekna som gode alternativ, eller eg kunne brenne det vekk. Etter kvart som eg synte min skepsis overfor desse forslaga, kom ein av dei med ein ide til kva eg kunne gjere for å pynte skjegget. Kvifor ikkje farge det rosa? Svaret seier seg vel forhåpentlegvis sjølv.
Litt seinare den kvelden, etter at dei to trettenåringane hadde brukt opp sin kreativitet, kom eg i prat med andre, som også hadde kreative, og litt meir realistiske forslag, til kva eg kunne gjere med ansiktsjungelen. Ein kar meinte til dømes at eg burde anlegge pornobart, ein bart med tverrstripe under nasa, og to parallelle hårstriper nedover haka. Også dette vart verande uprøvd.
Til slutt fekk eg nok av dette uvesenet som, slik det såg ut for meg, utgjorde ein femtedel av mitt ansiktsvolum (dette skal takast med ei bøsse salt). Eg sette derfor av onsdagskvelden til å få det fjerna, og til denne nokså omfattande operasjonen var det naudsynt med skikkeleg utstyr. Ljå og hekksaks let eg vere, noko eg framleis trur var eit riktig val, men både saks, barberhøvel og barbermaskin vart flittig brukt.
Sjølve prosessen var ei langdryg affære. Det hadde teke meg tre månader å skaffe meg skjegget, og det kjendest mest som om det tok like lang tid å fjerne det. Gradvis vart hakejungelen tynnare, og til slutt var den glatt som ein nyslått bø. Til å byrje med kjende eg meg knapt att der eg såg meg i spegelen, men til slutt vart eg overtydd om at det framleis var meg, om enn i ei voluminøst sett redusert utgåve. I skrivande stund er vegen tilbakelagt, den harde vegen, men framleis er det uvant å kjenne vårlufta strykte mot ansiktet, det kjennest så kaldt.
Det heile byrja opphavleg i september 2006 då eg fekk innkalling til heimevernet, oppmøte den 24. januar. I tillegg kjem det faktum at eg ser på barbering som noko skikkeleg pes, og følgjeleg noko eg gjer så sporadisk eg kan. Resultatet av denne konstellasjonen, vart at eg bestemte meg for å spare på ansiktshåret som kom gradvis rundt juletider og fram til 24. januar, for kvifor skulle eg stresse med barbering når dei kom til å ordne en saka i militæret? Eg hadde friskt i minne historia om ein klassekamerat frå Firda, som miste geiteskjegget sitt saman med krøllane då han byrja i hæren.
Problemet byrja for alvor hjå HV-legen på Værnes. For, som han så ganske treffande kommenterte, eg ser ikkje akkurat som ei ørn utan briller, og faktisk så dårleg at eg vart erklært tenesteudyktig. Sjølv var eg berre glad til, for eg fekk snarleg heimreise, pengar i lomma og ekstra fri. Men skjegget vart verande, og då eg kom heim klarte eg framleis ikkje å mobilisere tilstrekkjeleg entusiasme til å få det fjerna ved eiga hjelp.
Slik heldt det fram nokre veker, og elendet vart berre striare og striare, og dessutan vaks det usymmetrisk. Kommentarane let ikkje vente på seg, og eg fekk blant anna vite at eg likna på ein rektor frå Sandane, ein mann med eit skjegg det står respekt av, og personleg tykkjer eg ikkje eg når opp i hans divisjon. Betre gjekk det ikkje på ei tilstelling her heime i Hyen. Det fyrste ein kar eg møtte sa til meg, var dei nokså dekkjande orda: Ta og få av deg skjegget gut. Om det var min stae natur eller om det var andre ting inne i biletet, er ikkje godt å vite. Uansett vart det til at skjegget fekk vekse fritt og vilt, og dette fekk konsekvensar på ei anna lokal tilstelling.
Denne siste tilstellinga hadde eit betrakteleg større publikum enn den fyrstnemnde, og eg kom i kontakt med fleire sambygdingar. Blant dei var to trettenåringar som kom med ganske mange kreative forslag til korleis eg kunne fjerne skjegget. Hekksaks og ljå vart begge rekna som gode alternativ, eller eg kunne brenne det vekk. Etter kvart som eg synte min skepsis overfor desse forslaga, kom ein av dei med ein ide til kva eg kunne gjere for å pynte skjegget. Kvifor ikkje farge det rosa? Svaret seier seg vel forhåpentlegvis sjølv.
Litt seinare den kvelden, etter at dei to trettenåringane hadde brukt opp sin kreativitet, kom eg i prat med andre, som også hadde kreative, og litt meir realistiske forslag, til kva eg kunne gjere med ansiktsjungelen. Ein kar meinte til dømes at eg burde anlegge pornobart, ein bart med tverrstripe under nasa, og to parallelle hårstriper nedover haka. Også dette vart verande uprøvd.
Til slutt fekk eg nok av dette uvesenet som, slik det såg ut for meg, utgjorde ein femtedel av mitt ansiktsvolum (dette skal takast med ei bøsse salt). Eg sette derfor av onsdagskvelden til å få det fjerna, og til denne nokså omfattande operasjonen var det naudsynt med skikkeleg utstyr. Ljå og hekksaks let eg vere, noko eg framleis trur var eit riktig val, men både saks, barberhøvel og barbermaskin vart flittig brukt.
Sjølve prosessen var ei langdryg affære. Det hadde teke meg tre månader å skaffe meg skjegget, og det kjendest mest som om det tok like lang tid å fjerne det. Gradvis vart hakejungelen tynnare, og til slutt var den glatt som ein nyslått bø. Til å byrje med kjende eg meg knapt att der eg såg meg i spegelen, men til slutt vart eg overtydd om at det framleis var meg, om enn i ei voluminøst sett redusert utgåve. I skrivande stund er vegen tilbakelagt, den harde vegen, men framleis er det uvant å kjenne vårlufta strykte mot ansiktet, det kjennest så kaldt.
søndag 18. mars 2007
Kulinariske tabbar i Tyskland
I februar 2005 var eg på skuletur til Berlin saman med ei gruppe medelevar frå Firda Vidaregåande Skule. Forventningane var mange og store, og vi hadde sett fram til turen i fleire veker. Turen var også særs vellukka, i stor grad. Men det var ikkje alt som klaffa like godt, spesielt ikkje i matvegen.
Rekkja av tabbar byrja få timar etter at bussen hadde køyrt ut av Kiel. Etter nokre timar på autobahn stogga vi på ein MacDonalds-restaurant for å få dekkja behovet for fast føde. Personleg var eg fast bestemt på å ikkje ete mykje feit mat under opphaldet, då eg rekna med at det ikkje ville vere høve til å fjerne alle tilkomstar av feitt ved hjelp av trening. Følgjeleg bestilte eg ein salat, men for å dekkje saltbehovet mitt på same tid, tok eg ein porsjon pommes frites attåt. Med denne litt absurde kombinasjonen, sette eg meg glad og nøgd attmed nokre klassekameratar, som i sin tur gjorde store auge då dei fekk sjå kva eg hadde med meg. Dei festa seg ikkje nemneverdig med pommes frites-porsjonen, men hengde seg i staden kraftig opp i salaten. Dette var feminint, meinte dei, og eg hadde allereie eit litt frynsete rykte i så måte. Likevel, salaten var kjøpt og betalt for, så ned måtte den. Tomatane var for så vidt gode, men raudkålen og eit par udefinerbare strimlar av noko som forhåpentlegvis var grønsaker, kunne eg ha vore utan.
Etter å ha sett til livs denne merkelege miksen av salt, feitt og salat, tenkte eg at eg måtte gjere noko for å rette opp ryktet mitt. Å vere sunn var nesten eit skjellsord i denne krinsen, ingen skulle tenkje på kaloriar når dei åt. Sidan eg var lettare fortvila over at ingen ville sjå saka frå mitt synspunkt, og fordi eg ikkje var mett, bestilte eg ein slurry, som er vaniljeiskrem med nonstop i. Dessverre gjorde ikkje dette noko nemneverdig betring av situasjonen, for dei fleste valde å ignorere dette faktumet. Episoden lever i beste velgåande den dag i dag.
Den andre tabben skjedde på tysdag, dagen etter at vi reiste frå Kiel. Eg og to klassekameratar gjekk på ein tysk restaurant i hotellkomplekset til Park Inn Hotell på Alexanderplatz. Hotellkompleks er kanskje eit misvisande ord, men i tillegg til hotell var der hamburgarrestaurant, ein litt meir fasjonabel restaurant, ein elektronikkbutikk og ei ganske stor forretning for musikk, film og spel. Uansett, vi var på den litt fasjonable restauranten, og eg bestilte lasagne.
Hadde eg vore hakket smartare enn eg var (og truleg framleis er), ville eg nok betenkt meg litt på det valet. Lasagne og liknande formrettar er litt skumle, sidan dei har forholdsvis lett for å innehalde ting som ikkje er velkomne i ein menneskemage. Dette gjeld sjølvsagt ikkje berre Tyskland, også i Noreg skal ein vere forsiktige med slikt. Men eg tenkte ikkje over dette. Lasagnen kom på bordet, og var estetisk sett eit noko sørgjeleg syn. Osten var ikkje heildekkjande, og såg ikkje skikkeleg smelta ut. Inntrykket av feilvare vart forsterka av lukta, som ikkje var direkte delikat. Nettopp dette tykte ein av klassekameratane mine var verdt å nemne, og han nemnde det gjentekne gonger. Gjennom heile måltidet påpeikte han i same negative ordelag, kor lite appetittleg lukta var, noko som i sin tur reduserte mi nyting betrakteleg. For lasagnen smakte ikkje så verst, det var berre så forferdeleg vanskeleg å nyte den medan eg fekk høyre gang på gang kor den stinka.
Kva som var gale med lasagnen har eg aldri fått vite, men noko var det. Berre få timar etter middagen, byrja magen min å protestere litt mot kva eg hadde gjeve den. Etter kvart var det så gale at eg frykta for at eg ikkje ville vere i stand til å gå på R.E.M.-konserten som skulle vere same kveld. Heldigvis avslutta magen sin sivile ulydnad i god tid før konserten, og eg hadde lært ei viktig lekse.
Dagen etterpå, betrakteleg klokare enn dagen før, gjekk vi atter ein gong på den same restauranten. Tydelegvis var vi altså ikkje kloke nok, men eg bestilte i det minste ikkje lasagne. I staden ville eg prøve noko typisk tysk: Schweinebraten – eller svinesteik som vi likar å seie. Dessverre viste det seg for at heller ikkje svinesteika utsondra ei appetittleg lukt, og dette tykte klassekameraten min var viktig å fortelje eit par gongar. Igjen skal det seiast at smaken var ikkje så verst, men det var ikkje noko utprega hyggeleg måltid. Heldigvis gjekk ikkje magen til generalstreik. Vi gjekk ikkje fleire gonger på den restauranten.
Ein dag seinare, eg hugsar ikkje nøyaktig om det var torsdag eller fredag, var vi ute og gjekk i Berlin. Klassa var naturleg nok oppdelt i smågrupper etter eige ynskje, og eg gjekk med dei to som hadde vore med på restauranten. Turen gjekk etter kvart innom Europa Center, der Irish Pub ligg. Vi var tyrste, så vi gjekk inn. Personleg er eg avhaldsmann. Ikkje av den fanatiske typen som ser på drikking som ei synd, men regelrett fordi eg ikkje har behov for det. Følgjeleg ville eg ha noko alkoholfritt, som burde vere ei ganske enkel og problemfri affære sidan der var rikelege alternativ å velje mellom.
Brusen i Tyskland er søtare enn den norske, og smaken er flat og trist. Følgjeleg strauk eg alle brussortane som alternativ, og såg meg om etter noko anna. Vatn var heller ikkje eit godt alternativ, for vatnet i Tyskland smakar kjemikaliar. Derfor gjekk eg over til andre leskedrikkar, som appelsinjuice, eplesaft og liknande. Etter å ha studert utvalet nokre sekund, fekk eg ein merkeleg ide.
Som ung hadde eg spelt dataspelet backpacker, som går ut på å reise jorda rundt og ta seg diverse strøjobbar. Ein av desse strøjobbane var bartender, og gjennom dette vart eg introdusert til eksistensen av tomatjuice. Dette måtte eg prøve, tenkte den tilsynelatande ikkje heilt velfungerande hjernen min, så eg bestilte eit glas tomatjuice.
Tomatjuicen kom i eit høgt glas med sugerør, og eg vart merkbart skeptisk berre ved synet. Eg hadde eigentleg trudd at tomatjuicen var laga av safta som ligg kring tomatfrøa, men dei hadde tatt heile tomaten og knust den ettertrykkjeleg. Smaken var omtrent som ketsjup utan salt, og det var ikkje spesielt behageleg. I følgje eine kameraten min, var det tydeleg å sjå at her hadde eg gått på ein smell. Sjølv hadde han bestilt øl, medan den andre hadde bestilt brus. Men eg hadde søkt ut i periferien av kva som kan kallast normalt, og bestilt ei uangripeleg stor mengde tomatjuice. Eg prøvde etter beste evne å presse det ned, eg hadde då betalt gode pengar for dette, men det ville seg ikkje. Berre få slurkar etter gav eg opp, og bestemte meg for at eg aldri skulle bestille tomatjuice nokosinne.
Rekkja av tabbar byrja få timar etter at bussen hadde køyrt ut av Kiel. Etter nokre timar på autobahn stogga vi på ein MacDonalds-restaurant for å få dekkja behovet for fast føde. Personleg var eg fast bestemt på å ikkje ete mykje feit mat under opphaldet, då eg rekna med at det ikkje ville vere høve til å fjerne alle tilkomstar av feitt ved hjelp av trening. Følgjeleg bestilte eg ein salat, men for å dekkje saltbehovet mitt på same tid, tok eg ein porsjon pommes frites attåt. Med denne litt absurde kombinasjonen, sette eg meg glad og nøgd attmed nokre klassekameratar, som i sin tur gjorde store auge då dei fekk sjå kva eg hadde med meg. Dei festa seg ikkje nemneverdig med pommes frites-porsjonen, men hengde seg i staden kraftig opp i salaten. Dette var feminint, meinte dei, og eg hadde allereie eit litt frynsete rykte i så måte. Likevel, salaten var kjøpt og betalt for, så ned måtte den. Tomatane var for så vidt gode, men raudkålen og eit par udefinerbare strimlar av noko som forhåpentlegvis var grønsaker, kunne eg ha vore utan.
Etter å ha sett til livs denne merkelege miksen av salt, feitt og salat, tenkte eg at eg måtte gjere noko for å rette opp ryktet mitt. Å vere sunn var nesten eit skjellsord i denne krinsen, ingen skulle tenkje på kaloriar når dei åt. Sidan eg var lettare fortvila over at ingen ville sjå saka frå mitt synspunkt, og fordi eg ikkje var mett, bestilte eg ein slurry, som er vaniljeiskrem med nonstop i. Dessverre gjorde ikkje dette noko nemneverdig betring av situasjonen, for dei fleste valde å ignorere dette faktumet. Episoden lever i beste velgåande den dag i dag.
Den andre tabben skjedde på tysdag, dagen etter at vi reiste frå Kiel. Eg og to klassekameratar gjekk på ein tysk restaurant i hotellkomplekset til Park Inn Hotell på Alexanderplatz. Hotellkompleks er kanskje eit misvisande ord, men i tillegg til hotell var der hamburgarrestaurant, ein litt meir fasjonabel restaurant, ein elektronikkbutikk og ei ganske stor forretning for musikk, film og spel. Uansett, vi var på den litt fasjonable restauranten, og eg bestilte lasagne.
Hadde eg vore hakket smartare enn eg var (og truleg framleis er), ville eg nok betenkt meg litt på det valet. Lasagne og liknande formrettar er litt skumle, sidan dei har forholdsvis lett for å innehalde ting som ikkje er velkomne i ein menneskemage. Dette gjeld sjølvsagt ikkje berre Tyskland, også i Noreg skal ein vere forsiktige med slikt. Men eg tenkte ikkje over dette. Lasagnen kom på bordet, og var estetisk sett eit noko sørgjeleg syn. Osten var ikkje heildekkjande, og såg ikkje skikkeleg smelta ut. Inntrykket av feilvare vart forsterka av lukta, som ikkje var direkte delikat. Nettopp dette tykte ein av klassekameratane mine var verdt å nemne, og han nemnde det gjentekne gonger. Gjennom heile måltidet påpeikte han i same negative ordelag, kor lite appetittleg lukta var, noko som i sin tur reduserte mi nyting betrakteleg. For lasagnen smakte ikkje så verst, det var berre så forferdeleg vanskeleg å nyte den medan eg fekk høyre gang på gang kor den stinka.
Kva som var gale med lasagnen har eg aldri fått vite, men noko var det. Berre få timar etter middagen, byrja magen min å protestere litt mot kva eg hadde gjeve den. Etter kvart var det så gale at eg frykta for at eg ikkje ville vere i stand til å gå på R.E.M.-konserten som skulle vere same kveld. Heldigvis avslutta magen sin sivile ulydnad i god tid før konserten, og eg hadde lært ei viktig lekse.
Dagen etterpå, betrakteleg klokare enn dagen før, gjekk vi atter ein gong på den same restauranten. Tydelegvis var vi altså ikkje kloke nok, men eg bestilte i det minste ikkje lasagne. I staden ville eg prøve noko typisk tysk: Schweinebraten – eller svinesteik som vi likar å seie. Dessverre viste det seg for at heller ikkje svinesteika utsondra ei appetittleg lukt, og dette tykte klassekameraten min var viktig å fortelje eit par gongar. Igjen skal det seiast at smaken var ikkje så verst, men det var ikkje noko utprega hyggeleg måltid. Heldigvis gjekk ikkje magen til generalstreik. Vi gjekk ikkje fleire gonger på den restauranten.
Ein dag seinare, eg hugsar ikkje nøyaktig om det var torsdag eller fredag, var vi ute og gjekk i Berlin. Klassa var naturleg nok oppdelt i smågrupper etter eige ynskje, og eg gjekk med dei to som hadde vore med på restauranten. Turen gjekk etter kvart innom Europa Center, der Irish Pub ligg. Vi var tyrste, så vi gjekk inn. Personleg er eg avhaldsmann. Ikkje av den fanatiske typen som ser på drikking som ei synd, men regelrett fordi eg ikkje har behov for det. Følgjeleg ville eg ha noko alkoholfritt, som burde vere ei ganske enkel og problemfri affære sidan der var rikelege alternativ å velje mellom.
Brusen i Tyskland er søtare enn den norske, og smaken er flat og trist. Følgjeleg strauk eg alle brussortane som alternativ, og såg meg om etter noko anna. Vatn var heller ikkje eit godt alternativ, for vatnet i Tyskland smakar kjemikaliar. Derfor gjekk eg over til andre leskedrikkar, som appelsinjuice, eplesaft og liknande. Etter å ha studert utvalet nokre sekund, fekk eg ein merkeleg ide.
Som ung hadde eg spelt dataspelet backpacker, som går ut på å reise jorda rundt og ta seg diverse strøjobbar. Ein av desse strøjobbane var bartender, og gjennom dette vart eg introdusert til eksistensen av tomatjuice. Dette måtte eg prøve, tenkte den tilsynelatande ikkje heilt velfungerande hjernen min, så eg bestilte eit glas tomatjuice.
Tomatjuicen kom i eit høgt glas med sugerør, og eg vart merkbart skeptisk berre ved synet. Eg hadde eigentleg trudd at tomatjuicen var laga av safta som ligg kring tomatfrøa, men dei hadde tatt heile tomaten og knust den ettertrykkjeleg. Smaken var omtrent som ketsjup utan salt, og det var ikkje spesielt behageleg. I følgje eine kameraten min, var det tydeleg å sjå at her hadde eg gått på ein smell. Sjølv hadde han bestilt øl, medan den andre hadde bestilt brus. Men eg hadde søkt ut i periferien av kva som kan kallast normalt, og bestilt ei uangripeleg stor mengde tomatjuice. Eg prøvde etter beste evne å presse det ned, eg hadde då betalt gode pengar for dette, men det ville seg ikkje. Berre få slurkar etter gav eg opp, og bestemte meg for at eg aldri skulle bestille tomatjuice nokosinne.
laurdag 10. mars 2007
Tankar om tid og Machiavelli
Her i vår del av verda, jobbar vi ut frå den lineære tidsoppfattinga, altså at tida har ei byrjing og ein slutt (ofte omtala som apokalypsen). Ikkje alle stader er dette like utbreitt, til dømes i det austlege Asia og spesielt innan buddhistisk og hinduistisk tenking. Der vert tida sett på som eit hjul, og hendingar gjekk i stadige syklusar. Alt som hende, hadde hendt før og ville hende igjen. Denne filosofien har også vore formulert i andre baner, og då tenkjer eg spesielt på Niccolo Machiavelli.
Machiavelli er vel mest kjend for sine samvitslause dogmer om statstyre publisert i Fyrsten, og sjølv om dei omtala dogmene offisielt ikkje vert sett på med gode auge her i vesten, så står det ikkje til å nekte at ei mengd statar har vore og er framleis ganske machiavelliske i sine handlingar. At staten har rett til, ja nærast pliktar til, å myrde, bestikke og på alle måtar sørgje for eit land sitt ve og vel, er grunntesen i Machiavelli sin filosofi.
Kva er så likskapen mellom buddhistisk tenking og Machiavelli? Jau, Machiavelli var jo så å seie statsvitar, og han la fram diverse teser og teoriar i kring det å styre ein stat. Hans samtid, Italia på 1400-talet og byrjinga av 1500-talet, var ei politisk heksegryte av intriger, og dette er viktig å hugse på når ein les Machiavelli.
For Machiavelli var tida, eller meir konkret statsutviklinga, noko som gjekk i syklusar. Aller fyrst kom monarkiet, så tyranniet, så anarkiet, og deretter byrja syklusen opp att. Dette synet er utvikla ved historiske studiar, der Machiavelli hadde lagt merke til at fyrst kom ein konge, han var ein helt og godt likt. Etterkomarane hans ville utvikle seg til å bli tyrannar, til folket ein dag gjorde opprør og innføre anarki. Deretter ville ein mann ordne opp og utrope seg til konge att, og syklusen ville byrje på nytt. Tankane til Machiavelli er særs interessante, og ein treng ikkje å setje pris på mannen for å vere einig. Sjølvsagt er dette ei generalisering, og denne bloggposten er ikkje nok for å gje eit godt grunnlag for å forstå Machiavelli, men til liks med dei fleste generaliseringar, har denne ei kjerne, eller utgangspunkt om du vil, av sanning.
Og dette er igjen ein av grunnane til mine eigne haldningar til monarkiet. Den fyrste kongen var ein helt, men etterkvart vil kongerekkja verte korrumpert av intriger og den maktsjukdomen som ei liv i vellyst og makt skapar (ta Ghana sin frigjeringshelt Kwame Nkrumah som eit døme), og følgjeleg vil folket lide under eit monarki. Tradisjonelt i alle fall. Innan det vestlege monarkiet finn ein også fleire dømer på at kongar vert marionettar, halvgalne, innavla og på mange måtar uskikka til å lede eit land. Men Machiavelli var ikkje av dette synet, for han meinte monarkiet var ein god ting. Etter kva som står å lese i Fyrsten, så var Machiavelli derimot ein motstandar av demokratiet, då han meinte at dette ville skape kaos. Og når vi ser tilbake på hans samtid, så er det ikkje noko rart at Machiavelli hadde dette synet.
Kjelder:
http://www.ctbw.com/lubman.htm
Vestens store tenkere - Trond Berg Eriksen
Machiavelli er vel mest kjend for sine samvitslause dogmer om statstyre publisert i Fyrsten, og sjølv om dei omtala dogmene offisielt ikkje vert sett på med gode auge her i vesten, så står det ikkje til å nekte at ei mengd statar har vore og er framleis ganske machiavelliske i sine handlingar. At staten har rett til, ja nærast pliktar til, å myrde, bestikke og på alle måtar sørgje for eit land sitt ve og vel, er grunntesen i Machiavelli sin filosofi.
Kva er så likskapen mellom buddhistisk tenking og Machiavelli? Jau, Machiavelli var jo så å seie statsvitar, og han la fram diverse teser og teoriar i kring det å styre ein stat. Hans samtid, Italia på 1400-talet og byrjinga av 1500-talet, var ei politisk heksegryte av intriger, og dette er viktig å hugse på når ein les Machiavelli.
For Machiavelli var tida, eller meir konkret statsutviklinga, noko som gjekk i syklusar. Aller fyrst kom monarkiet, så tyranniet, så anarkiet, og deretter byrja syklusen opp att. Dette synet er utvikla ved historiske studiar, der Machiavelli hadde lagt merke til at fyrst kom ein konge, han var ein helt og godt likt. Etterkomarane hans ville utvikle seg til å bli tyrannar, til folket ein dag gjorde opprør og innføre anarki. Deretter ville ein mann ordne opp og utrope seg til konge att, og syklusen ville byrje på nytt. Tankane til Machiavelli er særs interessante, og ein treng ikkje å setje pris på mannen for å vere einig. Sjølvsagt er dette ei generalisering, og denne bloggposten er ikkje nok for å gje eit godt grunnlag for å forstå Machiavelli, men til liks med dei fleste generaliseringar, har denne ei kjerne, eller utgangspunkt om du vil, av sanning.
Og dette er igjen ein av grunnane til mine eigne haldningar til monarkiet. Den fyrste kongen var ein helt, men etterkvart vil kongerekkja verte korrumpert av intriger og den maktsjukdomen som ei liv i vellyst og makt skapar (ta Ghana sin frigjeringshelt Kwame Nkrumah som eit døme), og følgjeleg vil folket lide under eit monarki. Tradisjonelt i alle fall. Innan det vestlege monarkiet finn ein også fleire dømer på at kongar vert marionettar, halvgalne, innavla og på mange måtar uskikka til å lede eit land. Men Machiavelli var ikkje av dette synet, for han meinte monarkiet var ein god ting. Etter kva som står å lese i Fyrsten, så var Machiavelli derimot ein motstandar av demokratiet, då han meinte at dette ville skape kaos. Og når vi ser tilbake på hans samtid, så er det ikkje noko rart at Machiavelli hadde dette synet.
Kjelder:
http://www.ctbw.com/lubman.htm
Vestens store tenkere - Trond Berg Eriksen
onsdag 7. mars 2007
A la femme
I dag er det kvinnedagen, og til alle kvinner som bryr seg om denne markeringa: Gratulerer med dagen!
Ein kan spørje seg kvifor vi eigentleg treng denne markeringa, særleg i vårt samfunn der vi hevdar å ha jamstilling mellom kjønna. Kvinnene har fått stemmerett (det hende i 1913), dei er ikkje lenger heimeverande mødre, med mindre dei vel det sjølve (med forbehald) og dei aller fleste verkar for å vere samde om at kvinner ikkje er mindre verde enn menn.
Men slik er det ikkje overalt, og slik har det ikkje alltid vore. Lat meg starte med historia.
Det er ei kjend sak at kvinner har vore undertrykte i fleirfaldige tusen år, og stort sett i alle kulturar i ulik grad. I det gamle Hellas til dømes, var kvinna husmor, sex-leiketøy og annanrangs skapning. Aristoteles hevda blant anna at mannen var det primære i forplantinga, medan kvinna var det sekundære. Vidare har det i fleire samfunn vore slik at mannen har vore den leiande, og spesielt ekstremt var dette på Stillehavsøyane, der kvinner var i lengre tid utsette for ei rekkje ulike tabu, som innskrenka deira rettar. Sjølvsagt var ikkje denne haldninga like omfattande, og hjå til dømes haudenasonee-indianarane i Nord Amerika (Iroqouis om du vil) hadde til dømes kvinner ei viktig rolle i stammerådet. Også andre samfunn har vore meir eller mindre liberale på feltet, og enkelte samfunn er matriarkale, men det er fyrst i nyare tid, altså i åra etter 1800, har menn byrja å få litt meir fornuft.
Nett no driv eg og les Rosens navn av Umberto Eco, som blant anna inneheld eit parti der den unge novisa Adso von Melk, mistar svenndomen til ei fattig jente. Denne scena opnar for ein lang og omfattande diskusjon om kvinna sin posisjon i skaparverket. Boka føregår i 1327, og på den tida var kvinna ikkje gjenstand for mykje begeistring i den kristne verda, og særleg ikkje blant munkar. Sjølve den debatten er det betre at du les sjølv, for det er interessant korleis folk resonnerte om slike emner før i tida. Dette får ein også til å tenkje over kvinna si rolle i kristendommen, og eg vil tru dei fleiste, etter å ha lese evangelia, kan konkludere med at kristendommen på ingen måte framhevar kvinneundertrykking, men kjempar for likestilling.
Og når det gjeld i dag: Kvinna er framleis ikkje heilt likestilt med mannen, sjølv ikkje i vårt eige samfunn. Likevel, mest alvorleg er det Asia, Afrika og Latin-Amerika. Her har kvinnene ein lang og hard veg å gå, og vi må hjelpe dei det vi kan. Mohammed Yunus og Gramin Bank er eit døme på slik verksemd, og det er eit glitrande tiltak. Gjennom kvinnene kan verda bli ein betre stad.
Derfor, sidan vi enno ikkje lever i ei optimal verd, og sidan historia vår er så grumsete som den er, har absolutt kvinnedagen sin funksjon, om ikkje anna så for å åtvare oss om at ting enno ikkje er bra nok.
Ein kan spørje seg kvifor vi eigentleg treng denne markeringa, særleg i vårt samfunn der vi hevdar å ha jamstilling mellom kjønna. Kvinnene har fått stemmerett (det hende i 1913), dei er ikkje lenger heimeverande mødre, med mindre dei vel det sjølve (med forbehald) og dei aller fleste verkar for å vere samde om at kvinner ikkje er mindre verde enn menn.
Men slik er det ikkje overalt, og slik har det ikkje alltid vore. Lat meg starte med historia.
Det er ei kjend sak at kvinner har vore undertrykte i fleirfaldige tusen år, og stort sett i alle kulturar i ulik grad. I det gamle Hellas til dømes, var kvinna husmor, sex-leiketøy og annanrangs skapning. Aristoteles hevda blant anna at mannen var det primære i forplantinga, medan kvinna var det sekundære. Vidare har det i fleire samfunn vore slik at mannen har vore den leiande, og spesielt ekstremt var dette på Stillehavsøyane, der kvinner var i lengre tid utsette for ei rekkje ulike tabu, som innskrenka deira rettar. Sjølvsagt var ikkje denne haldninga like omfattande, og hjå til dømes haudenasonee-indianarane i Nord Amerika (Iroqouis om du vil) hadde til dømes kvinner ei viktig rolle i stammerådet. Også andre samfunn har vore meir eller mindre liberale på feltet, og enkelte samfunn er matriarkale, men det er fyrst i nyare tid, altså i åra etter 1800, har menn byrja å få litt meir fornuft.
Nett no driv eg og les Rosens navn av Umberto Eco, som blant anna inneheld eit parti der den unge novisa Adso von Melk, mistar svenndomen til ei fattig jente. Denne scena opnar for ein lang og omfattande diskusjon om kvinna sin posisjon i skaparverket. Boka føregår i 1327, og på den tida var kvinna ikkje gjenstand for mykje begeistring i den kristne verda, og særleg ikkje blant munkar. Sjølve den debatten er det betre at du les sjølv, for det er interessant korleis folk resonnerte om slike emner før i tida. Dette får ein også til å tenkje over kvinna si rolle i kristendommen, og eg vil tru dei fleiste, etter å ha lese evangelia, kan konkludere med at kristendommen på ingen måte framhevar kvinneundertrykking, men kjempar for likestilling.
Og når det gjeld i dag: Kvinna er framleis ikkje heilt likestilt med mannen, sjølv ikkje i vårt eige samfunn. Likevel, mest alvorleg er det Asia, Afrika og Latin-Amerika. Her har kvinnene ein lang og hard veg å gå, og vi må hjelpe dei det vi kan. Mohammed Yunus og Gramin Bank er eit døme på slik verksemd, og det er eit glitrande tiltak. Gjennom kvinnene kan verda bli ein betre stad.
Derfor, sidan vi enno ikkje lever i ei optimal verd, og sidan historia vår er så grumsete som den er, har absolutt kvinnedagen sin funksjon, om ikkje anna så for å åtvare oss om at ting enno ikkje er bra nok.
Ein dag for audmjuking
Dette er ei novelle eg skreiv etter ein tannlegetime, mest som terapi etter det som hende. Novella er basert heilt og fullt på sanne hendingar, men som Pilatus ein gong sa: Quid est veritas?
Sandane tannklinikk ligg i fjerde etasje i Firdakraft-bygget på Sandane. For å komme dit, kan du anten gå trappene, eller ta heisen. Eg tok heisen. Den har to dører, og når du går inn i underetasjen, er den andre døra til venstre for deg. Det er den døra som opnar seg når du har nådd den etasjen du vil, i mitt tilfelle fjerde etasje. Går du ut av heisen, ser du ein liten, kort korridor, med to skilt som fortel kven som held til her. Gloppen tannlegekontor er ikkje eitt av dei. For å finne tannlegekontoret, lyt du gå rett fram, til venstre og så ser du døra inn til venterommet. Den døra er skilta med Sandane tannklinikk, og har eit stort skjold med Sogn og Fjordane sitt emblem på. Eg har aldri hatt ei spesielt god kjensle ved dette synet, og eg hadde det heller ikkje denne dagen.
Inne på venterommet var det tomt. Ein overdimensjonert potteplante, ein leikekrok med duplo for dei yngste, ein mjuk stol og to sofaar utgjer hovuddelen av møblementet. I tillegg kjem sjølvsagt salongbordet og kassa med lesestoff, som i sin tur består av Se og Hør, Her og Nå, Kapital og liknande. Totalt uinteressant, med andre ord, og følgjeleg er det ikkje noko anna å ta seg til enn å stire ut i lufta, følgje klokka si nådelause ferd mot det avtalte tidspunktet og kjenne at nervane i den aktuelle tanna ynkar seg ved tanken på sadismen som ventar.
Så gjekk døra opp, og ein kvinneleg tannpleiar sa at det var min tur. Eg følgde etter, framleis med denne underlege, diffuse og altomfattande kjensla som berre ein tannlegetime kan gje deg. Tannpleiaren og eg kjende kvarandre, så småpraten hadde eit meir meiningsfullt innhald enn kva den elles ville ha hatt. Ho viste meg inn til tannlegen, som sat til venstre for meg då eg kom inn døra, og studerte eit tannsett på ei datamaskin; mitt tannsett. Eg sette meg ned i den velkjende stolen, stolen som eg sat i førre gong eg var her, august ein gong, og som eg ikkje kunne kombinere med hyggjelege opplevingar.
I august hadde eg fått vite at eg hadde to hol, det var desse som skulle fyllast no. Det hadde vart i det lengste å få ein ny time, så eg hadde håpa å sleppe det heilt, men for to veker sidan fekk eg innkallinga, og eg hadde inga unnskyldning for å ikkje møte opp.
Tannlegeskrekk er eit monster med mange ansikt. Det er ikkje fyrst og fremst sjølve tannlegen du fryktar; han er nøydd å gjere sitt beste for å behalde jobben og gjer han ikkje det, kan du krevje pengane attende, eller saksøke han om du skulle ha slike preferansar. Nei, frykta botnar i andre faktorar. Det er sonden du fryktar, ei frykt som grensar til hat ved tanken på den spisse enden som riv og slitt i tannervane med ein sadistisk råskap. Nokre fryktar også boret, som skal opne holet, eller hola, med ein lyd som minner altfor mykje om ei slipemaskin eller liknande sløydreiskapar. Det tredje ansiktet til tannlegeskrekken, er av finansiell art. Alle veit at å gå til tannlegen kostar dyrt; altfor dyrt, og sidan eg hadde fått vite at eg hadde to hol som skulle fyllast, kunne eg ikkje fri meg frå den grufulle tanken om kor mykje av dei surt oppsparte kronene som måtte ofrast på tannlegekunsten sitt alter. Alle desse kjenslene, denne frykta som for mitt vedkommande var eit forholdsvis ungt kjennskap, fylte meg der eg sat i tannlegestolen og venta.
Så hadde tannlegen studert tannsettet mitt nøye nok til at han var nøgd, snudde seg så mot meg og tok fram det obligatoriske brettet med diverse tannlegeutstyr som minner urovekkjande mykje om arbeidsreiskapane til ein bøddel. Deretter plasserte han den like obligatoriske lampen mot ansiktet mitt, og forsvann frå synsfeltet.
Det er ei svært bisarr oppleving å vere hjå tannlegen. Synsfeltet du har når du er i stolen, inkluderer berre hendene og armane til tannlegen, instrumentbordet og den sterke lampen som lyser så overivrig ned i ansiktet. Augo følgjer med på kva armane gjer, kva instrument dei tek opp, og så byrjar hjernen å fantasere om kva desse instrumenta vil bli brukte til. Sonden er lett å fantasere om, alle kjenner den og dei fleste hatar den på ein eller annan måte. Den spisse enden leitar seg fram til sjølv dei minste hol, pressar seg inn og byrjar å rote i nervesystemet.
I tillegg til dette, kjem audmjukingane. Ja, dei er i fleirtal, og eg skal ta dei ei for ei. Den fyrste er sjølvsagt å måtte sitte med gapande kjeft, som ein fisk på land, og registrere at eit vilt framand individ held på å rote med skumle instrument inn i kjeften din. Du har mista kontrollen over deg sjølv, du er i hendene på ein annan mann, og du kjenner deg så uendeleg hjelpelaus. Nettopp denne kjensla av å vere hjelpelaus som eit lite barn, er audmjukande. Vi vert reduserte til usjølvstendige objekt utan verdigheit, med tannsettet ope som eit vitnesbyrd over våre dårlege matvanar som skal verte studert av dette individet som du ikkje ser ansiktet på, berre armane, litt av hovudet og augo som knapt er tydelege takka vere lampen. Eg merka meg at eg hadde falda hendene, som i bøn. Reaksjonen kom heilt umedviten, og den irriterte meg. Det fekk meg til å sjå ut som om tannlegen hadde ein maskinpistol i hendene, og kravde total underkasting for at eg skulle få leve. Også dette er audmjukande, spesielt fordi det er den naturlegaste måten å oppbevare nevane, sidan hendene sin aksjonsradius er sterkt avgrensa fordi du sit i stolen. Dette berre forsterkar frustrasjonen, og når eg frå tid til annan observerte hendene mine i denne stillinga, var eg snar til å la fingrane peike utover, og på den måten bryte faldinga.
Så kom smertene. Trass i at han hadde brukt tid på å studere ein digital versjon av tannsettet mitt, måtte han bruke sonden for å leite seg fram til desse hola. Han fann fyrst det eine, og eg kjende kor nervane ynka seg. For å hjelpe han på veg, fortalde eg han så best eg kunne at han hadde funne det eine holet. Sidan kommunikasjon er svært vanskeleg med ein sonde i kjeften, lagde eg ein lyd som eg meinte ville illustrere mitt synspunkt godt nok. Lyden vart bokstaven m, artikulert med ein undertone av desperasjon. Det verka som han forstod det, for eg høyrde eit bekreftande ”ja” frå mannen eg ikkje kunne sjå. I brøkdelen av eit sekund var eg lukkeleg over at smertene ville halde opp, men ikkje før hadde eg tenkt ferdig tanken, før smertene sette i att med fornya styrke. Han hadde rett nok funne holet, men han hadde ikkje sett seg nøgd med berre eit lite pirk. Kva dette skulle tene til, kunne eg ikkje forstå. I ettertid slår det meg at det kanskje var for å bedømme holet, eller kanskje det berre var for å få utløp for ein sadistisk nerve som eg har lenge innbilt meg eksisterer i alle tannlegar.
Etter at han hadde brukt kreftene tilstrekkeleg på det venstre holet, gjekk turen over til det høgre. Her gjentok historia seg; smertene kom, etterfølgd av mitt nærast desperate varsel om at holet var lokalisert som i sin tur vart følgd av nye smerter trass i at tannlegen også denne gongen hadde bekrefta at han forstod kva eg meinte med bokstaven m. Så var han ferdig med undersøkinga.
Tannlegen fortalde meg at det venstre holet ikkje var stort nok til å bore, det skulle få utvikle seg vidare og kanskje eg, med rett tannstell, ville oppleve at holet grodde att. Var det ein tone av skuffelse i stemma hans? Hadde han sett fram til å gå berserk på tannsettet mitt med boret, for så å bli overmanna av yrkesetikken og innsett at det ikkje kunne forsvarast? Eller var han berre ein heilt ordinær, pliktoppfyllande tannlege som deduserte seg fram til denne slutninga basert på kva han hadde lært som student? Det ville eg aldri få vite, men om no fyrstnemnde var tilfelle, ville han få rikeleg høve til å utfalde seg på tanna på høgre side.
Før tannlegen gjekk laus med liv og lyst på høgre tann, smurte han fluorlakk på den venstre. Fluorlakk er ei gyllenbrun masse som liknar alarmerande mykje på sirup. Var dette ein sabotasjeaksjon for at holet skulle utvidast, slik at han kunne utøve sine kunstar i framtida? Eller var dette berre eit tilfelle? Igjen eitt av desse spørsmåla eg ikkje ville få noko svar på.
Lakken var ikkje sirup, for den utsonderte ei lukt av fluor. Etter at tannlegen hadde gjort seg ferdig med lakkeringa, tok han vekk sugeslangen, som i sin tur er ein audmjukande reiskap, og bad han meg skylje munnen. Her kom eg til den tredje audmjukinga: Då eg skulle spytte ut det smaklause vatnet, vart det naturleg nok eit spyttklyse av sikl som hadde klart å sleppe unna slevsugaren. Å sitje der og drikke munnfull på munnfull for å desperat prøve å fjerne ei spyttklyse som hengde seg fast i den abnormt tørre leppa, stod for meg som den verste audmjukinga av dei alle. Det var som å urinere i buksa på ein offentleg stad, og eg følte at verdigheita eg ein gong trudde eg hadde, forsvann ned sluket saman med spytt og smaklaust vatn.
Men då dette var overstått gleid ei kjensle av likesæle over meg. No hadde eg eksponert meg sjølv på denne audmjukande måten, då var det eitt feitt kor det gjekk vidare. Denne haldninga skulle eg raskt endre.
Nokre latar gjerne som om dei toler alt, og desse vert følgjeleg utsette for smertelege saker. Eg hadde ikkje til hensikt å forsterke pinen min, så eg takka ja til bedøving. Med utstudert presisjon fylde han sprøyta med noko som likna ei ravgul væske, putta den inn i den hardt prøva munnen min, fann tannkjøtet og spruta bedøvinga inn i veggen på munnhola. Prosessen ville ta to minutt, fortalde han, og det var to raske minutt som gjekk med til å stire ut i lufta, og atter ein gong forandre fingrane sin positur, frå faldande til peikande. Så var dei to minutta over, ifølgje tannlegen.
Boret kom fram, saman med spyttsugaren og sonden. Ein alarmerande trio som vekkjer sterke, ubehagelege minner hjå tannervane. Eg gapte igjen så høgt som eg kunne, og eg kjende dei tørre leppene sprekke, ikkje mykje, men litt. For når du ligg der i stolen og gapar som ein viljelaus tingest, vert leppene dehydrerte og sprekk når tannlegen bestemmer seg for å utvide gapet ditt. Dette har eg vore ute for før, men heldigvis var det ikkje så gale denne gongen. Då var det betrakteleg verre inne i munnen.
For nok ein gong skulle hola lokaliserast ved hjelp av den spisse sonden, og eg oppdaga til min skrekk at bedøvinga ikkje hadde byrja å fungere skikkeleg. Sondespissen rota nådelaust med tannervane mine, omtrent som ein rabiat hund blant kaninar, og bedøvinga verka ikkje. Eg vurderte sterkt å seie ifrå, men kommunikasjon var vanskeleg. Følgjeleg vart det ikkje til at eg sa noko om det, berre aksepterte stille og roleg at smertene ville eg ikkje sleppe unna.
Så kom den siste audmjukinga. Etter å ha pirka med sonden, tok tannlegen no i bruk boret. Lyden av slipemaskin fylde øyra mine, og eg kjende tydeleg, sidan bedøvinga ikkje fungerte, korleis boret skrapa mot emaljen og ramponerte tanna. Det var naudsynt, men like ubehageleg for det. Tannlegen tok no i bruk eit litt større sugeapparat i tillegg til spyttsugaren, dette for å fjerne emaljerestar som la seg i munnen. Dei emaljerestane som ikkje la seg i munnen min, spruta ut av gapet og la seg som yr på brillene. Eg såg det heile i froskeperspektiv, og det var ei bisarr oppleving å sjå sin eigen emalje, blanda med spytt, sprute ut av kjeften som ei fontene. Dette var den siste audmjukinga.
Tida eksisterte ikkje lenger. Eg var komen i ein av desse tilstandane der tid og rom bleiknar og forsvinn til fordel for ei kjensle av å bevege meg mot ein eller annan avgrunn. Dette er ei skræmande, men samstundes paralyserande kjensle og lyden av bor mot emalje var berre eit obskurt ekko heilt bakarst i hjernesystemet.
Då han endeleg heldt opp, fall tid og rom raskt på plass att, og han innleia sluttfasen i tannlegevitjinga mi med å gjere klart fyllinga. Kva han fylte holrommet i tanna mi med, fekk eg aldri med meg. Den delen eksisterer ikkje lenger i minnet mitt, men noko var det. Så var det over, raskt, smertefritt og utan fleire audmjukingar. Eg kom meg ut av stolen og stod og såg på medan han var oppteken med å finne ut kor mykje eg skulle betale. Det var tydelegvis noko som ikkje stemde, og eg vart fylt med ei kjensle av uro. Kor mykje kom summen på? Måtte eg ta meg jobb for å dekkje kostnadane? Ville eg bli nøydd til å leve på brød og vatn i veker for å tene inn att det eg måtte betale? Heldigvis ikkje, for han fann straks ut kva som var feil. Det viste seg at eg hadde betalt for den førre visitten min, 96 bloddråpar for å vere nøyaktig, og då dette var avgjort presenterte han meg for den nye rekninga.
Ein kan seie kva ein vil om sosialismen, men eg er evig takksam for at eg berre betalar kvart pris i ein alder av 19 år. Den endelege summen vart 100, mykje mindre enn om eg hadde vore eldre. Likevel, då eg gjekk ut av tannlegekontoret så raskt som eg berre kunne utan å springe, var det ikkje fritt for at eg følte meg snytt. Her hadde eg betalt gode pengar for ei tannlegeteneste eg i utgangspunktet ikkje hadde bede om, samt at eg hadde dekka utgiftene til ei bedøving som ikkje verka då den skulle, men som hadde slått inn med full kraft no då eg var komen ut døra. Med kjensla av ei opphovna munnhole gjekk eg ut av Firdakraft-bygget, ei kjensle eg håpar det vert lenge til eg får oppleve att.
Sandane tannklinikk ligg i fjerde etasje i Firdakraft-bygget på Sandane. For å komme dit, kan du anten gå trappene, eller ta heisen. Eg tok heisen. Den har to dører, og når du går inn i underetasjen, er den andre døra til venstre for deg. Det er den døra som opnar seg når du har nådd den etasjen du vil, i mitt tilfelle fjerde etasje. Går du ut av heisen, ser du ein liten, kort korridor, med to skilt som fortel kven som held til her. Gloppen tannlegekontor er ikkje eitt av dei. For å finne tannlegekontoret, lyt du gå rett fram, til venstre og så ser du døra inn til venterommet. Den døra er skilta med Sandane tannklinikk, og har eit stort skjold med Sogn og Fjordane sitt emblem på. Eg har aldri hatt ei spesielt god kjensle ved dette synet, og eg hadde det heller ikkje denne dagen.
Inne på venterommet var det tomt. Ein overdimensjonert potteplante, ein leikekrok med duplo for dei yngste, ein mjuk stol og to sofaar utgjer hovuddelen av møblementet. I tillegg kjem sjølvsagt salongbordet og kassa med lesestoff, som i sin tur består av Se og Hør, Her og Nå, Kapital og liknande. Totalt uinteressant, med andre ord, og følgjeleg er det ikkje noko anna å ta seg til enn å stire ut i lufta, følgje klokka si nådelause ferd mot det avtalte tidspunktet og kjenne at nervane i den aktuelle tanna ynkar seg ved tanken på sadismen som ventar.
Så gjekk døra opp, og ein kvinneleg tannpleiar sa at det var min tur. Eg følgde etter, framleis med denne underlege, diffuse og altomfattande kjensla som berre ein tannlegetime kan gje deg. Tannpleiaren og eg kjende kvarandre, så småpraten hadde eit meir meiningsfullt innhald enn kva den elles ville ha hatt. Ho viste meg inn til tannlegen, som sat til venstre for meg då eg kom inn døra, og studerte eit tannsett på ei datamaskin; mitt tannsett. Eg sette meg ned i den velkjende stolen, stolen som eg sat i førre gong eg var her, august ein gong, og som eg ikkje kunne kombinere med hyggjelege opplevingar.
I august hadde eg fått vite at eg hadde to hol, det var desse som skulle fyllast no. Det hadde vart i det lengste å få ein ny time, så eg hadde håpa å sleppe det heilt, men for to veker sidan fekk eg innkallinga, og eg hadde inga unnskyldning for å ikkje møte opp.
Tannlegeskrekk er eit monster med mange ansikt. Det er ikkje fyrst og fremst sjølve tannlegen du fryktar; han er nøydd å gjere sitt beste for å behalde jobben og gjer han ikkje det, kan du krevje pengane attende, eller saksøke han om du skulle ha slike preferansar. Nei, frykta botnar i andre faktorar. Det er sonden du fryktar, ei frykt som grensar til hat ved tanken på den spisse enden som riv og slitt i tannervane med ein sadistisk råskap. Nokre fryktar også boret, som skal opne holet, eller hola, med ein lyd som minner altfor mykje om ei slipemaskin eller liknande sløydreiskapar. Det tredje ansiktet til tannlegeskrekken, er av finansiell art. Alle veit at å gå til tannlegen kostar dyrt; altfor dyrt, og sidan eg hadde fått vite at eg hadde to hol som skulle fyllast, kunne eg ikkje fri meg frå den grufulle tanken om kor mykje av dei surt oppsparte kronene som måtte ofrast på tannlegekunsten sitt alter. Alle desse kjenslene, denne frykta som for mitt vedkommande var eit forholdsvis ungt kjennskap, fylte meg der eg sat i tannlegestolen og venta.
Så hadde tannlegen studert tannsettet mitt nøye nok til at han var nøgd, snudde seg så mot meg og tok fram det obligatoriske brettet med diverse tannlegeutstyr som minner urovekkjande mykje om arbeidsreiskapane til ein bøddel. Deretter plasserte han den like obligatoriske lampen mot ansiktet mitt, og forsvann frå synsfeltet.
Det er ei svært bisarr oppleving å vere hjå tannlegen. Synsfeltet du har når du er i stolen, inkluderer berre hendene og armane til tannlegen, instrumentbordet og den sterke lampen som lyser så overivrig ned i ansiktet. Augo følgjer med på kva armane gjer, kva instrument dei tek opp, og så byrjar hjernen å fantasere om kva desse instrumenta vil bli brukte til. Sonden er lett å fantasere om, alle kjenner den og dei fleste hatar den på ein eller annan måte. Den spisse enden leitar seg fram til sjølv dei minste hol, pressar seg inn og byrjar å rote i nervesystemet.
I tillegg til dette, kjem audmjukingane. Ja, dei er i fleirtal, og eg skal ta dei ei for ei. Den fyrste er sjølvsagt å måtte sitte med gapande kjeft, som ein fisk på land, og registrere at eit vilt framand individ held på å rote med skumle instrument inn i kjeften din. Du har mista kontrollen over deg sjølv, du er i hendene på ein annan mann, og du kjenner deg så uendeleg hjelpelaus. Nettopp denne kjensla av å vere hjelpelaus som eit lite barn, er audmjukande. Vi vert reduserte til usjølvstendige objekt utan verdigheit, med tannsettet ope som eit vitnesbyrd over våre dårlege matvanar som skal verte studert av dette individet som du ikkje ser ansiktet på, berre armane, litt av hovudet og augo som knapt er tydelege takka vere lampen. Eg merka meg at eg hadde falda hendene, som i bøn. Reaksjonen kom heilt umedviten, og den irriterte meg. Det fekk meg til å sjå ut som om tannlegen hadde ein maskinpistol i hendene, og kravde total underkasting for at eg skulle få leve. Også dette er audmjukande, spesielt fordi det er den naturlegaste måten å oppbevare nevane, sidan hendene sin aksjonsradius er sterkt avgrensa fordi du sit i stolen. Dette berre forsterkar frustrasjonen, og når eg frå tid til annan observerte hendene mine i denne stillinga, var eg snar til å la fingrane peike utover, og på den måten bryte faldinga.
Så kom smertene. Trass i at han hadde brukt tid på å studere ein digital versjon av tannsettet mitt, måtte han bruke sonden for å leite seg fram til desse hola. Han fann fyrst det eine, og eg kjende kor nervane ynka seg. For å hjelpe han på veg, fortalde eg han så best eg kunne at han hadde funne det eine holet. Sidan kommunikasjon er svært vanskeleg med ein sonde i kjeften, lagde eg ein lyd som eg meinte ville illustrere mitt synspunkt godt nok. Lyden vart bokstaven m, artikulert med ein undertone av desperasjon. Det verka som han forstod det, for eg høyrde eit bekreftande ”ja” frå mannen eg ikkje kunne sjå. I brøkdelen av eit sekund var eg lukkeleg over at smertene ville halde opp, men ikkje før hadde eg tenkt ferdig tanken, før smertene sette i att med fornya styrke. Han hadde rett nok funne holet, men han hadde ikkje sett seg nøgd med berre eit lite pirk. Kva dette skulle tene til, kunne eg ikkje forstå. I ettertid slår det meg at det kanskje var for å bedømme holet, eller kanskje det berre var for å få utløp for ein sadistisk nerve som eg har lenge innbilt meg eksisterer i alle tannlegar.
Etter at han hadde brukt kreftene tilstrekkeleg på det venstre holet, gjekk turen over til det høgre. Her gjentok historia seg; smertene kom, etterfølgd av mitt nærast desperate varsel om at holet var lokalisert som i sin tur vart følgd av nye smerter trass i at tannlegen også denne gongen hadde bekrefta at han forstod kva eg meinte med bokstaven m. Så var han ferdig med undersøkinga.
Tannlegen fortalde meg at det venstre holet ikkje var stort nok til å bore, det skulle få utvikle seg vidare og kanskje eg, med rett tannstell, ville oppleve at holet grodde att. Var det ein tone av skuffelse i stemma hans? Hadde han sett fram til å gå berserk på tannsettet mitt med boret, for så å bli overmanna av yrkesetikken og innsett at det ikkje kunne forsvarast? Eller var han berre ein heilt ordinær, pliktoppfyllande tannlege som deduserte seg fram til denne slutninga basert på kva han hadde lært som student? Det ville eg aldri få vite, men om no fyrstnemnde var tilfelle, ville han få rikeleg høve til å utfalde seg på tanna på høgre side.
Før tannlegen gjekk laus med liv og lyst på høgre tann, smurte han fluorlakk på den venstre. Fluorlakk er ei gyllenbrun masse som liknar alarmerande mykje på sirup. Var dette ein sabotasjeaksjon for at holet skulle utvidast, slik at han kunne utøve sine kunstar i framtida? Eller var dette berre eit tilfelle? Igjen eitt av desse spørsmåla eg ikkje ville få noko svar på.
Lakken var ikkje sirup, for den utsonderte ei lukt av fluor. Etter at tannlegen hadde gjort seg ferdig med lakkeringa, tok han vekk sugeslangen, som i sin tur er ein audmjukande reiskap, og bad han meg skylje munnen. Her kom eg til den tredje audmjukinga: Då eg skulle spytte ut det smaklause vatnet, vart det naturleg nok eit spyttklyse av sikl som hadde klart å sleppe unna slevsugaren. Å sitje der og drikke munnfull på munnfull for å desperat prøve å fjerne ei spyttklyse som hengde seg fast i den abnormt tørre leppa, stod for meg som den verste audmjukinga av dei alle. Det var som å urinere i buksa på ein offentleg stad, og eg følte at verdigheita eg ein gong trudde eg hadde, forsvann ned sluket saman med spytt og smaklaust vatn.
Men då dette var overstått gleid ei kjensle av likesæle over meg. No hadde eg eksponert meg sjølv på denne audmjukande måten, då var det eitt feitt kor det gjekk vidare. Denne haldninga skulle eg raskt endre.
Nokre latar gjerne som om dei toler alt, og desse vert følgjeleg utsette for smertelege saker. Eg hadde ikkje til hensikt å forsterke pinen min, så eg takka ja til bedøving. Med utstudert presisjon fylde han sprøyta med noko som likna ei ravgul væske, putta den inn i den hardt prøva munnen min, fann tannkjøtet og spruta bedøvinga inn i veggen på munnhola. Prosessen ville ta to minutt, fortalde han, og det var to raske minutt som gjekk med til å stire ut i lufta, og atter ein gong forandre fingrane sin positur, frå faldande til peikande. Så var dei to minutta over, ifølgje tannlegen.
Boret kom fram, saman med spyttsugaren og sonden. Ein alarmerande trio som vekkjer sterke, ubehagelege minner hjå tannervane. Eg gapte igjen så høgt som eg kunne, og eg kjende dei tørre leppene sprekke, ikkje mykje, men litt. For når du ligg der i stolen og gapar som ein viljelaus tingest, vert leppene dehydrerte og sprekk når tannlegen bestemmer seg for å utvide gapet ditt. Dette har eg vore ute for før, men heldigvis var det ikkje så gale denne gongen. Då var det betrakteleg verre inne i munnen.
For nok ein gong skulle hola lokaliserast ved hjelp av den spisse sonden, og eg oppdaga til min skrekk at bedøvinga ikkje hadde byrja å fungere skikkeleg. Sondespissen rota nådelaust med tannervane mine, omtrent som ein rabiat hund blant kaninar, og bedøvinga verka ikkje. Eg vurderte sterkt å seie ifrå, men kommunikasjon var vanskeleg. Følgjeleg vart det ikkje til at eg sa noko om det, berre aksepterte stille og roleg at smertene ville eg ikkje sleppe unna.
Så kom den siste audmjukinga. Etter å ha pirka med sonden, tok tannlegen no i bruk boret. Lyden av slipemaskin fylde øyra mine, og eg kjende tydeleg, sidan bedøvinga ikkje fungerte, korleis boret skrapa mot emaljen og ramponerte tanna. Det var naudsynt, men like ubehageleg for det. Tannlegen tok no i bruk eit litt større sugeapparat i tillegg til spyttsugaren, dette for å fjerne emaljerestar som la seg i munnen. Dei emaljerestane som ikkje la seg i munnen min, spruta ut av gapet og la seg som yr på brillene. Eg såg det heile i froskeperspektiv, og det var ei bisarr oppleving å sjå sin eigen emalje, blanda med spytt, sprute ut av kjeften som ei fontene. Dette var den siste audmjukinga.
Tida eksisterte ikkje lenger. Eg var komen i ein av desse tilstandane der tid og rom bleiknar og forsvinn til fordel for ei kjensle av å bevege meg mot ein eller annan avgrunn. Dette er ei skræmande, men samstundes paralyserande kjensle og lyden av bor mot emalje var berre eit obskurt ekko heilt bakarst i hjernesystemet.
Då han endeleg heldt opp, fall tid og rom raskt på plass att, og han innleia sluttfasen i tannlegevitjinga mi med å gjere klart fyllinga. Kva han fylte holrommet i tanna mi med, fekk eg aldri med meg. Den delen eksisterer ikkje lenger i minnet mitt, men noko var det. Så var det over, raskt, smertefritt og utan fleire audmjukingar. Eg kom meg ut av stolen og stod og såg på medan han var oppteken med å finne ut kor mykje eg skulle betale. Det var tydelegvis noko som ikkje stemde, og eg vart fylt med ei kjensle av uro. Kor mykje kom summen på? Måtte eg ta meg jobb for å dekkje kostnadane? Ville eg bli nøydd til å leve på brød og vatn i veker for å tene inn att det eg måtte betale? Heldigvis ikkje, for han fann straks ut kva som var feil. Det viste seg at eg hadde betalt for den førre visitten min, 96 bloddråpar for å vere nøyaktig, og då dette var avgjort presenterte han meg for den nye rekninga.
Ein kan seie kva ein vil om sosialismen, men eg er evig takksam for at eg berre betalar kvart pris i ein alder av 19 år. Den endelege summen vart 100, mykje mindre enn om eg hadde vore eldre. Likevel, då eg gjekk ut av tannlegekontoret så raskt som eg berre kunne utan å springe, var det ikkje fritt for at eg følte meg snytt. Her hadde eg betalt gode pengar for ei tannlegeteneste eg i utgangspunktet ikkje hadde bede om, samt at eg hadde dekka utgiftene til ei bedøving som ikkje verka då den skulle, men som hadde slått inn med full kraft no då eg var komen ut døra. Med kjensla av ei opphovna munnhole gjekk eg ut av Firdakraft-bygget, ei kjensle eg håpar det vert lenge til eg får oppleve att.
tysdag 6. mars 2007
Ny blogg
Dette er eit forsøk på å opprette ein tilnærma lik god blogg, reint estetisk sett. Den førre bloggen, hopsen.blogging.no, sleit litt med meg, eller rettare sagt eg sleit med den. Nye postar er på trappene, før eller sidan.
Abonner på:
Innlegg (Atom)